آخرین تخمین از میزان مشارکت و توزیع آرا در انتخابات

منتشر شده در بی بی سی فارسی

ده روز پیش در یک بررسی مقایسه ای، تخمینی از میزان مشارکت و توزیع آرا بر مبنای نظرسنجی های اینترنتی و میدانی گزارش شده در سایتهای مختلف داخل کشور ارایه گردید. در این مدت تحولات زیادی رخ داد. برگزاری دو مناظره دیگر، گردهمایی نامزدها و پخش فیلم های تبلیغاتی آنها در تغییر توزیع آرا تاثیرات مهمی داشت. اما مهمترین رویداد، ائتلاف کاندیدای اصلاح طلبان و اعتدال گرایان با کناره گیری دکتر عارف بود. همچنین انصراف حداد عادل نیز بنفع جریان محافظه کاران، تعداد نامزدهای نهایی را به شش نفر رساند. 

در این مطلب با ارزیابی آخرین نظرسنجی های میدانی گزارش شده توسط سایتهای مختلف و همچنین بررسی مجدد یک نمونه گیری آماری، درباره توزیع آرای نامزدها و میزان مشارکت  تا روز قبل از انتخابات تخمینی ارایه خواهد شد.

تخمینی از میزان مشارکت در انتخابات 

سایت روزنامه ایران و شبکه ایران که از رسانه های نزدیک به دولت است، در طی هفته های گذشته از نتایج سه نظرسنجی میدانی کشوری خبر داد. نتایج نظرسنجی های میدانی این خبرگزاری با برآیند نظرسنجی های اینترنتی و دیگر نظرسنجی های غیررسمی همخوانی بیشتری داشته و برخلاف سایتهای نزدیک به محافظه کاران، نتایج آن به نفع نامزد خاصی نبود و تقریب آن از میزان مشارکت نیز واقع بینانه تر بنظر میرسید. شاید به این دلیل که رسانه های نزدیک به دولت در این انتخابات نامزد مستقلی نداشته و دل خوشی هم از هیچ یک از جریانات راست و اصلاح طلب نداشتند، گزارش های آنها از بیطرفی نسبی برخوردار بوده است.

این شبکه نتایج آخرین نظرسنجی میدانی خود را بعد از ائتلاف میان اصلاح طلبان و اعتدال گرایان و کناره گیری حداد عادل منتشر ساخت.

در میان سایتهای نزدیک به محافظه کاران، خبرگزاری مهر و سایت الف نیز در آخرین روزهای مانده به انتخابات، هر یک بطور جداگانه نتایج چند نظرسنجی میدانی در سراسر کشور را منتشر کردند. از طرف دیگر مرکز افکار سنجی «آی پُز» که توسط جمعی از جامعه شناسان و کارشناسان افکار سنجی ایرانی در خارج از کشور مدیریت می شود، بطور روزانه و از طریق تماس تلفنی در سرتاسر کشور اقدام به نظرسنجی کرده و آخرین نتایج نظرسنجی خود را منتشر ساخت.

یکی از نکات قابل توجه این سه نظرسنجی، درصد قابل توجه کسانیست که تا روزهای آخر اعلام کرده اند در انتخابات شرکت میکنند ولی هنوز تصمیم نگرفته اند به چه کسی رای بدهند. درصد این افراد در نظرسنجی های سایت الف، خبرگزاری مهر و سایت آی پُز به ترتیب برابر ۳۲ درصد، ۲۶ درصد و ۳۸.۷ درصد بوده است.

میزان مشارکت در انتخابات، توسط خبرگزاری مهر و سایت آی پُز به ترتیب برابر ۷۷ درصد و ۷۵ درصد اعلام شده است (هر دو نظرسنجی تلفنی بوده). اما میزان مشارکت اعلام شده در نظرسنجی میدانی شبکه ایران در دو نظرسنجی مختلف به ترتیب ۵۱ و ۵۳ درصد بوده است (تا پیش از ائتلاف اصلاح طلبان).

با در نظر گرفتن این نکته که در نظرسنجی های تلفنی بسیاری از افراد بدلیل ملاحظات امنیتی ترجیح میدهند نظر خود درباره عدم مشارکت را علنی نکنند، بخش بزرگی از افرادی که گفته اند هنوز «تصمیم نگرفته اند به چه کسی رای دهند» به احتمال زیاد قصد رای دادن ندارند، چرا که بعد از مناظره ها و پخش برنامه های تبلیغاتی کاندیداها و شکل گیری ائتلاف اصلاح طلبان، وجود درصد بالایی از کسانیکه «میخواهند رای بدهند» اما نمیدانند «به چه کسی رای بدهند» تا حد زیادی عجیب و غیر واقعی است. در نتیجه به احتمال زیاد این افراد قصد رای دادن ندارند (یا تصمیم نگرفته اند که رای بدهند یا ندهند) ولی نمیخواهند در نظرسنجی ها این مساله را علنی کنند. 

در نتیجه اگر فرض کنیم ۶۰ درصد «تصمیم نگرفته ها»، قصد شرکت در انتخابات را نداشته باشند، تخمین واقعی تر میزان مشارکت بر طبق نظرسنجی های مهر و آی پُز بترتیب حدود ۶۵ درصد و ۵۸ درصد خواهد بود. 

از طرف دیگر در تحلیل قبلی، ده روز مانده تا انتخابات، از طریق یک نمونه گیری آماری میزان مشارکت در انتخابات حدود ۵۵ درصد تخمین زده شده بود. با تکرار آن نمونه گیری پس از تحولات ده روز گذشته و معرفی نامزد واحد اصلاح طلبان/اعتدال گرایان، حدود ۵ درصد افزایش در پایگاه رای اصلاح طلبان مشاهده گردید که بر مبنای آن، میزان مشارکت در انتخابات به حدود ۶۰ درصد رسیده است.

مقایسه این نتایج نشان میدهد که در انتخابات پیش رو تا روز قبل از انتخابات، میزان مشارکتی حدود ۶۰ تا ۶۵ درصد تخمین زده می شود. این میزان مشارکت ترکیبی از پایگاه رای اصلاح طلبان (۲۷ درصد واجدین) و محافظه کاران (۲۳ درصد واجدین) و حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد تحریمیهای اقتصادی است (طیفی که بنا به اولویت مطالبات اقتصادی رای میدهند). بنظر میرسد که بخش بزرگی از تحریمیهای سیاسی (طیفی که بنا به اولویت مطالبات مدنی ـ سیاسی رای میدهند) تا روز آخر قصد رای دادن در انتخابات را ندارند؛ اگر چه ممکن است تصمیم این افراد بنا به تحولات روزهای آخر و حتی روز انتخابات دچار تغییر شود.

آخرین تخمین از توزیع آرای نامزدها

توزیع آرا بر طبق نظرسنجی های میدانی ذکر شده نشان میدهد که به احتمال زیاد انتخابات دو مرحله ای خواهد بود و آقایان روحانی و قالیباف به دور دوم خواهند رفت. نکته قابل توجه این است که اگر چه درصد آرای آقایان روحانی و قالیباف در نظرسنجی های مختلف متفاوت است، اما در تمامی این نظرسنجی ها این دو هستند که بالاترین میزان آرا را داشته و میتوانند به دور دوم راه یابند. نتایج چهار نظرسنجی مختلف و میانگین نتایج این نظرسنجی ها در نمودار ۱ مشاهده میشود. 

بر طبق این نمودار درصد آرای روحانی از ۲۸ درصد تا ۴۳ درصد در نظرسنجی های مختلف گزارش شده است. خبرگزاری مهر و سایت الف که نزدیک به محافظه کاران هستند، درصد آرای روحانی را پایین تر از دیگر نظرسنجی ها گزارش کرده اند. از طرف دیگر درصد آرای قالیباف هم از ۲۱ درصد تا ۳۱ درصد پراکندگی دارد. خبرگزاری نزدیک به دولت (شبکه ایران) در آخرین نظرسنجی خود بالاترین درصد آرا را برای روحانی و کمترین درصد آرا را برای قالیباف اعلام کرده است. به هر حال نمیتوان گرایشات مختلف این خبرگزاریها را در اختلافات نتایج نظرسنجی ها نادیده گرفت اما نکته قابل توجه الگوی کلی توزیع آرای نامزدهاست که از یک همبستگی معناداری برخوردار است. برآیند نهایی این چهار نظرسنجی حکایت از این دارد که اگر تحولات غیرمنتظره ای در روز رای گیری رخ ندهد، آقایان روحانی وقالیباف به دور دوم راه خواهند یافت و پیشتاز دور اول، نامزد ائتلافی اصلاح طلبان/اعتدال گرایان خواهد بود.

توزیع آرای طیفهای مختلف

اما نکته مهم دیگری نیز باید مورد توجه قرار گیرد و آن میزان پایگاه رای طیف های مختلف بر مبنای این نظرسنجی هاست. در جدول ۱ تجمیع میزان آرای نامزدهای متعلق به طیف های مختلف در این ۴ نظرسنجی نمایش داده شده است. 

با در نظر گرفتن تخمینی از پایگاه رای طیف های مختلف بنظر می رسد که نتایج نظرسنجی های شبکه ایران و آی پُز تخمین قابل انتظاری را از پایگاه رای اصلاح طلبان، محافظه کاران و آرای شناور با مطالبه اقتصادی نشان میدهند. اما مجموع درصد آرای محافظه کاران در نظرسنجی های خبرگزاری مهر و سایت الف حدود ۶۰ درصد گزارش شده است که با پایگاه رای سنتی این طیف همخوانی ندارد. تحلیل آماری پایگاه رای طیف های مختلف تا پیش از انتخابات ۸۸ نشان میدهد که طیف محافظه کاران کمتر از ۲۵ درصد واجدین شرایط را تشکیل میدهند (که در صورت میزان مشارکت ۶۰ درصدی، حدود ۴۲ درصد رای دهندگان را شامل میشود). میزان بیش از ۶۰ درصد پایگاه رای برای محافظه کاران تنها در انتخابات سال ۸۸ برای اولین بار گزارش شد (پیروزی احمدی نژاد با بیش از ۶۲ درصد آرا). این مساله در انتخابات سال ۸۸ مورد پذیرش افکار عمومی قرار نگرفت و موجب اعتراضات گسترده ای شد. نتایج انتخابات ۸۸ و توزیع آرای آن که برخلاف رفتار انتخاباتی مردم و پایگاه رای طیف های مختلف بوده، یکی از اصلی ترین پرسش های پاسخ داده نشده در تاریخ انتخابات جمهوری اسلامی است.

به هر حال اگر چه اکثر نظرسنجی های کشوری نشان میدهد که  آقایان روحانی و قالیباف به دور دوم انتخابات راه خواهند یافت اما توزیع آرای نامزدها و پایگاه رای طیف های مختلف در مشخص شدن برنده نهایی دور دوم اهمیت زیادی دارد. باید منتظر نتایج نهایی انتخابات در روزهای پیش رو بود تا مشخص شود که آیا میزان مشارکت، توزیع آرای نامزدها و پایگاه رای طیف های مختلف با نتایج نظرسنجی ها و همچنین سابقه رفتار انتخاباتی مردم ایران همخوانی دارد و یا اینکه شاهد نتایج غیر منتظره دیگری خواهیم بود.