تحلیل توزیع آرا با مقایسه نتایج استانی انتخابات ۸۴ تا ۹۲

انتخابات یازدهمین دوره ریاست جمهوری از سوی برخی از تحلیل گران انتخاباتی «شگفتی ساز» نام گرفت. البته این عنوان معمولا برای هر انتخاباتی در ایران استفاده میشود و در نتیجه این تکرار امر «شگفت آور» را شاید بتوان مرتبط به عدم توانایی در شناخت علمی رفتار انتخاباتی و قواعد حاکم بر توزیع آرا در ایران دانست.

انتخابات را «روشی معین» برای رسیدن به «نتیجه نامعین» میدانند و این خود نشانگر نامعلوم بودن نتیجه یک انتخابات واقعی است. اما آیا براستی انتخابات ۹۲ حاوی نتایج شگفت آور و غیرقابل انتظار بوده است یا اینکه برعکس، نتایج این انتخابات تاییدی بر وجود یک قاعده مندی در رفتار رای دهندگان و توزیع آرا بوده است؟

نسخه کامل این مطلب را از اینجا بخوانید

آخرین تخمین از میزان مشارکت و توزیع آرا در انتخابات

منتشر شده در بی بی سی فارسی

ده روز پیش در یک بررسی مقایسه ای، تخمینی از میزان مشارکت و توزیع آرا بر مبنای نظرسنجی های اینترنتی و میدانی گزارش شده در سایتهای مختلف داخل کشور ارایه گردید. در این مدت تحولات زیادی رخ داد. برگزاری دو مناظره دیگر، گردهمایی نامزدها و پخش فیلم های تبلیغاتی آنها در تغییر توزیع آرا تاثیرات مهمی داشت. اما مهمترین رویداد، ائتلاف کاندیدای اصلاح طلبان و اعتدال گرایان با کناره گیری دکتر عارف بود. همچنین انصراف حداد عادل نیز بنفع جریان محافظه کاران، تعداد نامزدهای نهایی را به شش نفر رساند. 

در این مطلب با ارزیابی آخرین نظرسنجی های میدانی گزارش شده توسط سایتهای مختلف و همچنین بررسی مجدد یک نمونه گیری آماری، درباره توزیع آرای نامزدها و میزان مشارکت  تا روز قبل از انتخابات تخمینی ارایه خواهد شد.

تخمینی از میزان مشارکت در انتخابات 

سایت روزنامه ایران و شبکه ایران که از رسانه های نزدیک به دولت است، در طی هفته های گذشته از نتایج سه نظرسنجی میدانی کشوری خبر داد. نتایج نظرسنجی های میدانی این خبرگزاری با برآیند نظرسنجی های اینترنتی و دیگر نظرسنجی های غیررسمی همخوانی بیشتری داشته و برخلاف سایتهای نزدیک به محافظه کاران، نتایج آن به نفع نامزد خاصی نبود و تقریب آن از میزان مشارکت نیز واقع بینانه تر بنظر میرسید. شاید به این دلیل که رسانه های نزدیک به دولت در این انتخابات نامزد مستقلی نداشته و دل خوشی هم از هیچ یک از جریانات راست و اصلاح طلب نداشتند، گزارش های آنها از بیطرفی نسبی برخوردار بوده است.

این شبکه نتایج آخرین نظرسنجی میدانی خود را بعد از ائتلاف میان اصلاح طلبان و اعتدال گرایان و کناره گیری حداد عادل منتشر ساخت.

در میان سایتهای نزدیک به محافظه کاران، خبرگزاری مهر و سایت الف نیز در آخرین روزهای مانده به انتخابات، هر یک بطور جداگانه نتایج چند نظرسنجی میدانی در سراسر کشور را منتشر کردند. از طرف دیگر مرکز افکار سنجی «آی پُز» که توسط جمعی از جامعه شناسان و کارشناسان افکار سنجی ایرانی در خارج از کشور مدیریت می شود، بطور روزانه و از طریق تماس تلفنی در سرتاسر کشور اقدام به نظرسنجی کرده و آخرین نتایج نظرسنجی خود را منتشر ساخت.

یکی از نکات قابل توجه این سه نظرسنجی، درصد قابل توجه کسانیست که تا روزهای آخر اعلام کرده اند در انتخابات شرکت میکنند ولی هنوز تصمیم نگرفته اند به چه کسی رای بدهند. درصد این افراد در نظرسنجی های سایت الف، خبرگزاری مهر و سایت آی پُز به ترتیب برابر ۳۲ درصد، ۲۶ درصد و ۳۸.۷ درصد بوده است.

میزان مشارکت در انتخابات، توسط خبرگزاری مهر و سایت آی پُز به ترتیب برابر ۷۷ درصد و ۷۵ درصد اعلام شده است (هر دو نظرسنجی تلفنی بوده). اما میزان مشارکت اعلام شده در نظرسنجی میدانی شبکه ایران در دو نظرسنجی مختلف به ترتیب ۵۱ و ۵۳ درصد بوده است (تا پیش از ائتلاف اصلاح طلبان).

با در نظر گرفتن این نکته که در نظرسنجی های تلفنی بسیاری از افراد بدلیل ملاحظات امنیتی ترجیح میدهند نظر خود درباره عدم مشارکت را علنی نکنند، بخش بزرگی از افرادی که گفته اند هنوز «تصمیم نگرفته اند به چه کسی رای دهند» به احتمال زیاد قصد رای دادن ندارند، چرا که بعد از مناظره ها و پخش برنامه های تبلیغاتی کاندیداها و شکل گیری ائتلاف اصلاح طلبان، وجود درصد بالایی از کسانیکه «میخواهند رای بدهند» اما نمیدانند «به چه کسی رای بدهند» تا حد زیادی عجیب و غیر واقعی است. در نتیجه به احتمال زیاد این افراد قصد رای دادن ندارند (یا تصمیم نگرفته اند که رای بدهند یا ندهند) ولی نمیخواهند در نظرسنجی ها این مساله را علنی کنند. 

در نتیجه اگر فرض کنیم ۶۰ درصد «تصمیم نگرفته ها»، قصد شرکت در انتخابات را نداشته باشند، تخمین واقعی تر میزان مشارکت بر طبق نظرسنجی های مهر و آی پُز بترتیب حدود ۶۵ درصد و ۵۸ درصد خواهد بود. 

از طرف دیگر در تحلیل قبلی، ده روز مانده تا انتخابات، از طریق یک نمونه گیری آماری میزان مشارکت در انتخابات حدود ۵۵ درصد تخمین زده شده بود. با تکرار آن نمونه گیری پس از تحولات ده روز گذشته و معرفی نامزد واحد اصلاح طلبان/اعتدال گرایان، حدود ۵ درصد افزایش در پایگاه رای اصلاح طلبان مشاهده گردید که بر مبنای آن، میزان مشارکت در انتخابات به حدود ۶۰ درصد رسیده است.

مقایسه این نتایج نشان میدهد که در انتخابات پیش رو تا روز قبل از انتخابات، میزان مشارکتی حدود ۶۰ تا ۶۵ درصد تخمین زده می شود. این میزان مشارکت ترکیبی از پایگاه رای اصلاح طلبان (۲۷ درصد واجدین) و محافظه کاران (۲۳ درصد واجدین) و حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد تحریمیهای اقتصادی است (طیفی که بنا به اولویت مطالبات اقتصادی رای میدهند). بنظر میرسد که بخش بزرگی از تحریمیهای سیاسی (طیفی که بنا به اولویت مطالبات مدنی ـ سیاسی رای میدهند) تا روز آخر قصد رای دادن در انتخابات را ندارند؛ اگر چه ممکن است تصمیم این افراد بنا به تحولات روزهای آخر و حتی روز انتخابات دچار تغییر شود.

آخرین تخمین از توزیع آرای نامزدها

توزیع آرا بر طبق نظرسنجی های میدانی ذکر شده نشان میدهد که به احتمال زیاد انتخابات دو مرحله ای خواهد بود و آقایان روحانی و قالیباف به دور دوم خواهند رفت. نکته قابل توجه این است که اگر چه درصد آرای آقایان روحانی و قالیباف در نظرسنجی های مختلف متفاوت است، اما در تمامی این نظرسنجی ها این دو هستند که بالاترین میزان آرا را داشته و میتوانند به دور دوم راه یابند. نتایج چهار نظرسنجی مختلف و میانگین نتایج این نظرسنجی ها در نمودار ۱ مشاهده میشود. 

بر طبق این نمودار درصد آرای روحانی از ۲۸ درصد تا ۴۳ درصد در نظرسنجی های مختلف گزارش شده است. خبرگزاری مهر و سایت الف که نزدیک به محافظه کاران هستند، درصد آرای روحانی را پایین تر از دیگر نظرسنجی ها گزارش کرده اند. از طرف دیگر درصد آرای قالیباف هم از ۲۱ درصد تا ۳۱ درصد پراکندگی دارد. خبرگزاری نزدیک به دولت (شبکه ایران) در آخرین نظرسنجی خود بالاترین درصد آرا را برای روحانی و کمترین درصد آرا را برای قالیباف اعلام کرده است. به هر حال نمیتوان گرایشات مختلف این خبرگزاریها را در اختلافات نتایج نظرسنجی ها نادیده گرفت اما نکته قابل توجه الگوی کلی توزیع آرای نامزدهاست که از یک همبستگی معناداری برخوردار است. برآیند نهایی این چهار نظرسنجی حکایت از این دارد که اگر تحولات غیرمنتظره ای در روز رای گیری رخ ندهد، آقایان روحانی وقالیباف به دور دوم راه خواهند یافت و پیشتاز دور اول، نامزد ائتلافی اصلاح طلبان/اعتدال گرایان خواهد بود.

توزیع آرای طیفهای مختلف

اما نکته مهم دیگری نیز باید مورد توجه قرار گیرد و آن میزان پایگاه رای طیف های مختلف بر مبنای این نظرسنجی هاست. در جدول ۱ تجمیع میزان آرای نامزدهای متعلق به طیف های مختلف در این ۴ نظرسنجی نمایش داده شده است. 

با در نظر گرفتن تخمینی از پایگاه رای طیف های مختلف بنظر می رسد که نتایج نظرسنجی های شبکه ایران و آی پُز تخمین قابل انتظاری را از پایگاه رای اصلاح طلبان، محافظه کاران و آرای شناور با مطالبه اقتصادی نشان میدهند. اما مجموع درصد آرای محافظه کاران در نظرسنجی های خبرگزاری مهر و سایت الف حدود ۶۰ درصد گزارش شده است که با پایگاه رای سنتی این طیف همخوانی ندارد. تحلیل آماری پایگاه رای طیف های مختلف تا پیش از انتخابات ۸۸ نشان میدهد که طیف محافظه کاران کمتر از ۲۵ درصد واجدین شرایط را تشکیل میدهند (که در صورت میزان مشارکت ۶۰ درصدی، حدود ۴۲ درصد رای دهندگان را شامل میشود). میزان بیش از ۶۰ درصد پایگاه رای برای محافظه کاران تنها در انتخابات سال ۸۸ برای اولین بار گزارش شد (پیروزی احمدی نژاد با بیش از ۶۲ درصد آرا). این مساله در انتخابات سال ۸۸ مورد پذیرش افکار عمومی قرار نگرفت و موجب اعتراضات گسترده ای شد. نتایج انتخابات ۸۸ و توزیع آرای آن که برخلاف رفتار انتخاباتی مردم و پایگاه رای طیف های مختلف بوده، یکی از اصلی ترین پرسش های پاسخ داده نشده در تاریخ انتخابات جمهوری اسلامی است.

به هر حال اگر چه اکثر نظرسنجی های کشوری نشان میدهد که  آقایان روحانی و قالیباف به دور دوم انتخابات راه خواهند یافت اما توزیع آرای نامزدها و پایگاه رای طیف های مختلف در مشخص شدن برنده نهایی دور دوم اهمیت زیادی دارد. باید منتظر نتایج نهایی انتخابات در روزهای پیش رو بود تا مشخص شود که آیا میزان مشارکت، توزیع آرای نامزدها و پایگاه رای طیف های مختلف با نتایج نظرسنجی ها و همچنین سابقه رفتار انتخاباتی مردم ایران همخوانی دارد و یا اینکه شاهد نتایج غیر منتظره دیگری خواهیم بود.

​در دفاع از «رای اعتراضی»

منتشر شده در روزآنلاین

۱- فکر میکنم رد صلاحیت هاشمی رفسنجانی پیام خاصی داشته است: فکر پیروزی در انتخابات با ایجاد یک شور و موج اجتماعی توسط کاندیدی که بتواند نماد مخالفت با وضع موجود باشد را از سر بیرون کنید. قرار نیست حماسه سیاسی شکل بگیرد که در آن پیروز انتخابات فردی همدل با معترضان و ناراضیان باشد. شاید این دیدگاه بدبینانه باشد اما شواهد برای تردید درباره سلامت انتخابات، بیش از شواهدی است که خلاف آنرا نشان دهد.

با این وجود اتفاق قابل تقدیری در این دوره انتخابات رخ داد و آن ائتلاف نامزدهای میانه رو ـ با از خودگذشتگی دکتر عارف ـ بود. معرفی نامزد ائتلافی اصلاح طلبان، موج امیدی برای پیروزی در میان بخشی از مردم ایجاد کرده است. با این وجود هنوز بخشی از ناراضیان ـ مانند صاحب این قلم ـ بدلیل تردید در سلامت انتخابات و زاویه داشتن با مواضع و دیدگاههای روشی و منشی نامزد ائتلاف، قانع نشده اند که به وی رای دهند.

۲- انتخابات فرصتی است که میتوان از آن برای اعتراض به وضع موجود استفاده کرد. در هفته های اخیر علیرغم سردی فضای عمومی، گردهمایی و حضور عمومی نامزدها، بستری برای طرح مطالبات و شعارهای سیاسی و مدنی فراهم کرد که در شرایط عادی امکان بروز نداشت. به همین دلیل فکر میکنم حضور اعتراضی در فضای عمومی و چشم در چشم شدن با حاکمیت بهتر از خانه نشینی است. در نتیجه با وجود اینکه قصد دادن «رای حمایتی» ندارم، میخواهم بر سر صندوق رای حاضر شوم و «رای اعتراضی» دهم. 

معتقدم گاهی رای اعتراضی مفیدتر و فعالانه تر از رای ندادن است. البته با کسانیکه قصد دارند با «رای ندادن» اعتراض خود را نشان دهند همدل هستم و به انتخاب آنها احترام میگذارم. استدلال کسانی هم که امیدوارانه باور دارند با رای دادن به کاندیدای میانه رو میتوان از وخیم تر شدن شرایط جلوگیری کرد را درک میکنم و به انتخاب آنها نیز احترام میگذارم.

۳- دادن رای اعتراضی/باطله را عده ای از طرفداران «رای دادن» به تمسخر می گیرند. این افراد معمولا با تاریخ مبارزات مدنی در دنیا آشنایی کمی دارند. آنها کنش هایی را که با آن آشنایی نداشته باشند و برایشان بیگانه باشد را پس می زنند. پیش از انتخابات ۸۸ هم وقتی سخن از ضرورت شکل گیری جنبش مدنی ـ اعتراضی به میان می آمد، آنرا هم مسخره میکردند و میگفتند وظیفه شهروند فقط «رای دادن» است و نه به خیابان رفتن. بعد از حوادث سال ۸۸ بسیاری از آنها تبلور یک جنبش مدنی ـ اعتراضی را به چشم دیدند و به حضور در آن افتخار کردند. کسانیکه فقط با آرزوی پیروزی در انتخابات شرکت میکنند، حضور مدنی ـ اعتراضی در انتخابات را نمی توانند بپذیرند. 

این درحالیست که طرفداران «رای دادن» باید از «رای اعتراضی» استقبال کنند چرا که حضور تعداد بیشتری از آرای باطله، مانع پیروزی نامزدهای رقیب میشود (اگر قرار باشد رای ها شمرده شود). در انتخابات پیش رو، با توجه به اینکه احتمال پیروزی نامزد ائتلاف اصلاح طلبان در دور اول ضعیف است، در نتیجه طرفداران رای دادن از هر کنشی که از شکست وی در دور اول جلوگیری می کند، باید استقبال کنند.

۴- دادن رای اعتراضی/باطله را عده ای از طرفداران «رای ندادن» هم به تمسخر می گیرند. آنها می گویند که هر شکلی از رای دادن در جمهوری اسلامی تایید نظام است و باعث مشروعیت بخشی به ساختار ناعادلانه می شود. من با این تعبیر موافق نیستم چرا که رای به خاتمی در سال ۷۶ و رای به موسوی و کروبی در سال ۸۸ (و حتی رای به روحانی در سال ۹۲) برای عده زیادی شکلی از رای اعتراضی بوده (است). با هیچ منطقی پذیرفتنی نیست که کسی نوشتن واژه «انتخابات آزاد» یا نوشتن نام زندانیان سیاسی بر روی برگه رای را به معنای تایید نظام بداند. 

بعضی از طرفداران تحریم استدلال میکنند که رای باطله فقط میزان آرا را بالا میبرد. استدلال من این است که میزان آرا اگر با آرای اعتراضی/باطله بالا رود مطلوب است و تبلور یک کنش اعتراضی است. اگر رای ها قرار است شمرده شود و درست اعلام شود، میزان آرای اعتراضی/باطله پیام واضحی دارد. اما اگر رای ها قرار است شمرده نشود و هر چه میخواهد اعلام شود، دیگر رای دادن و ندادن و رای اعتراضی فرقی ندارد. به هر حال اگر قرار بر مهندسی انتخابات باشد، رای اعتراضی/باطله ایجاد «مزاحمت مدنی» برای مهندسان انتخابات کرده و زحمت و هزینه آنها را بیشتر می سازد.

۵- رای باطله گزینه کسانیست که هم با دلایل طرفداران «رای ندادن» و هم با دلایل طرفدران «رای دادن» همدلی دارند و ترجیح میدهند به جای جدل سلبی با هر یک، کنشی ایجابی داشته باشند. دادن رای باطله ترکیبی است از «تحریم فعال» و «مشارکت اعتراضی». اگر انتخابات از سلامت نسبی برخوردار باشد، افزایش آرای باطله باعث میشود که انتخابات دو مرحله ای شده و از شکست نامزد ائتلاف در دور اول جلوگیری شود. کسانیکه در دور اول انتخابات رای باطله میدهند، در دور دوم انتخابات نقش تعیین کننده ای خواهند داشت. اگر همانطور که اکثر نظرسنجی ها نشان میدهد، نامزد ائتلاف اصلاح طلبان به دور دوم راه یابد، شاید طرفداران رای اعتراضی به سلامت نسبی انتخابات اعتماد کرده و حاضر شوند در دور دوم رای حمایتی دهند.

۶- میخواهم در انتخابات پیش رو به کسی (کسانی) رای دهم که در یک انتخابات آزاد هم به او (آنها) رای خواهم داد. «نام بعضی نفرات روشنم میدارد» و میخواهم روز انتخابات بار دیگر از آنها یاد کنم. نام  کسانیکه برای دفاع از حق مردم چهار سال است ایستادگی کرده اند و آزادی خودشان را به خاطر آزادی مردم از دست داده اند. این بار نمیخواهم فقط به یاد آنها «دیوار نویسی» مجازی کنم بلکه میخواهم بر روی برگه رای رسمی، نام آنهایی را بنویسم که جمهوری اسلامی میخواهد نامشان برده و دیده نشود: نام نسرین ستوده ها، نام مجید توکلی ها، نام احمد زیدآبادی ها، نام حصرشدگان و حبس شدگان.

رای اعتراضی هر نفر، حداقل توسط چهار نفر در هنگام خواندن رای ها دیده میشود (شمارندگان رای و ناظران). مهم نیست اگر برگزار کنندگان انتخابات این برگه ها را نخوانند و حتی آنها را از بین ببرند؛ من از برگه رای خود عکس خواهم انداخت و آنرا حفظ خواهم کرد. من رویایی دارم که روزی در یک انتخابات آزاد نام این افراد را روی برگه های رای گیری خواهم نوشت و این رویا را در مقابل چشم کسانی قرار میدهم که میخواهند رویای ما محقق نشود.  

ده روز تا انتخابات ایران: تخمینی از میزان آرا و مشارکت

منتشر شده در بی بی سی فارسی 

تخمین میزان مشارکت و درصد آرای هر یک از نامزدها یقینا مورد توجه عموم مردم و کنشگران سیاسی ـ مدنی در روزهای باقی مانده تا انتخابات خواهد بود. در یک ساختار سیاسی که اجازه برگزاری نظرسنجی توسط نهادهای مستقل و حرفه ای داده نمی شود، همواره آمار و ارقام واقعی در ابهام می ماند و بیشتر نظرسازی ها جای نظرسنجی ها را می گیرد.

اما با گسترش اینترنت و امکان نظرسنجی های اینترنتی، می توان تقریبی از گرایش به کاندیداها و تغییر میزان آرای آنها را در طی زمان ارزیابی کرد تا به یک تخمین نسبی از توزیع آرا دست یافت. نظرسنجی های اینترنتی مشکلات خاص خود را دارد. یکی از آنها امکان رای دادن چندباره است که البته این مشکل با ثبت مشخصات آی پی رای دهندگان و حذف رای های تکراری تا حد قابل قبولی رفع میشود. مشکل دیگر این است که نمونه آماری هر سایت، غالبا بازتاب دهنده گرایش مراجعه کنندگان به آن سایت و خط فکری آن است و نمیتواند نمونه فراگیری از  طبقات، گروهها و گرایشات مختلف جامعه باشد. این مشکل مشابه این است که در یک نظرسنجی میدانی، فقط از مناطق خاصی از شهر نمونه آماری گرفته شود. برای رفع یا تعدیل این مشکل، میتوان با تجمیع نتایج نظرسنجی چندین سایت با گرایشات مختلف (محافظه کار، اصلاح طلب، میانه رو) به یک نتیجه  ی  تقریبا قابل اعتماد رسید. همچنین نتیجه این برآیند نظرسنجی ها را میتوان با نتیجه معدود نظرسنجی هایی که بطور میدانی انجام شده و نتیجه آنها در سایتها گزارش شده مقایسه کرد و با تطبیق آنها به یک تخمین تقریبی از وضعیت توزیع آرا دست یافت.

در این مطلب، برآیند نظرسنجی های انجام گرفته در دو مرحله قبل و بعد از مناظره اول مورد بررسی و مقایسه قرار می گیرد. همچنین با مقایسه نتایج نظرسنجی های اینترنتی و نظرسنجی های میدانی گزارش شده در سایتهای مختلف، سعی می شود که چگونگی توزیع آرا تا یک هفته مانده به انتخابات (تا قبل از مناظره دوم) ارزیابی گردد. در انتها با استفاده از روش نمونه گیری آماری و منظور کردن توزیع آرای طیف های مختلف رای دهندگان، سعی می شود تا میزان تقریبی مشارکت  ـ۱۰ روز مانده به انتخابات ـ تخمین زده شود.

مرحله اول: قبل از مناظره اول (تا ۱۰ خرداد)

برای تخمین توزیع آرای کاندیداها تا پیش از مناظره اول، از نتایج نظرسنجی سایتهای ذکر شده در جدول شماره ۱ استفاده شده است. این سایتها اکثرا پرمخاطب بوده و در ایران بدون فیلترشکن قابل دسترسی هستند. همچنین گرایش سیاسی هر سایت نیز در جدول ۱ ذکر شده است. این نظرسنجی ها همگی با کنترل آی ـ‌ پی رای دهندگان عمل میکند و در نتیجه اجازه نمیدهد که رای تکراری توسط یک کامپیوتر داده شود.

نتایج نظرسنجی ها و درصد آرای هر نامزد تا قبل از مناظره اول در نمودار شماره ۱ دیده میشود.

همانطور که در نمودار ۱ مشاهده می شود، درصد آرای آقایان حداد، رضایی، غرضی، قالیباف و ولایتی در نظرسنجی سایتهای مختلف از پراکندگی کمتری نسبت به میزان آرای آقایان عارف، روحانی و جلیلی برخوردار است. آرای جلیلی در سایتهای نزدیک به محافظه کاران انحراف بیشتری از میانگین آرای وی دارد و آرای کاندیداهای میانه رو (عارف و روحانی) در این سایتها بسیار کمتر از میانگین آرایشان است. این مساله با توجه به گرایش سیاسی سایتها و مخاطبان آنها قابل انتظار بوده و از اینروست که تجمیع درصد آرای سایتهای با گرایشات مختلف میتواند تاثیر جهت گیری ها را خنثی کند. آنچه جالب توجه است انطباق نتایج ۴ نظرسنجی سایتهای فرارو، قطره، انتخاب و عصر ایران است که همگی دارای تعداد آرای بالایی (حدود ۵۰ هزار و بیشتر) بوده اند.

برآیند نتایج این ۷ نظرسنجی نشان میدهد که تا پیش از مناظره اول آقایان روحانی، عارف، قالیباف و جلیلی دارای بیشترین میزان رای بوده اند. در این میان قالیباف با ثبات ترین میزان رای را دارد و درصد آرای او در سایتهای با گرایشات مختلف تفاوت زیادی نداشته است. 

مرحله دوم: بعد از مناظره اول (تا ۱۴ خرداد)

در مرحله دوم، نتایج نظرسنجی های بعد از مناظره اول را مورد بررسی قرار میدهیم. در جدول شماره ۲، لیست سایتها، گرایش آنها و میزان آرای نظرسنجی های انجام شده بعد از مناظره اول ذکر شده است.

نتایج نظرسنجی ۶ سایت مختلف و درصد آرای هر نامزد بعد از مناظره اول در نمودار ۲ دیده میشود.

نتایج نظرسنجی های پس از مناظره اول نشان میدهد که آرای آقای عارف جهش چشمگیری داشته اگر چه هنوز دارای پراکندگی زیادی در نظرسنجی های مختلف است. برآیند نظر سنجی ها نشان میدهد که آقایان عارف، روحانی و قالیباف هنوز دارای آرای بالاتری نسبت به دیگر نامزدها هستند. آرای آقای قالیباف پس از مناظره اول دچار پراکندگی بیشتری شده است و از ثبات قبلی برخوردار نیست. پراکندگی میزان رای آقای جلیلی پس از مناظره اول کمتر شده و با یک افت محسوس مواجه بوده است. نکته قابل توجه این است که در میان سایتهایی که اقدام به نظرسنجی کردند، نتایج سایتهای نزدیک به منابع رسمی حاکمیت هم (مانند صدا و سیما و ایسنا)، افزایش محسوس آرای عارف و کاهش آرای جلیلی را نشان می دهد. نمودار ۳ مقایسه درصد آرای کاندیداها بعد و قبل از مناظره اول را نشان میدهد.

مقایسه نتایج نظرسنجی های اینترنتی و نظرسنجی های میدانی

در چندین سایت خبری نتایج دو نظرسنجی میدانی که در تهران انجام شده و همچنین یک نظرسنجی سراسری که در مرکز استانها انجام گرفته، گزارش شده است. این نظرسنجی ها همگی تا پیش از مناظره اول انجام گرفته است. در این قسمت  نتایج این نظرسنجی ها با برآیند نظرسنجی های اینترنتی (پیش از مناظره اول) مورد مقایسه و ارزیابی قرار می گیرد. نمودار ۴ میزان درصد آرای نامزدها در سه نظرسنجی میدانی که توسط سایت شبکه ایران (نزدیک به خبرگزاری ایرنا)، خبرگزاری مهر (نزدیک به محافظه کاران تندرو)، و پایگاه جامع انتخابات (نزدیک به محافظه کاران) گزارش شده را در مقایسه با برآیند ۷ نظرسنجی سایتهای اینترنتی نشان میدهد.

همانطور که دیده میشود، نتایج نظرسنجی کشوری شبکه ایران تطابق زیاد و قابل توجهی با برآیند نظرسنجی های اینترنتی دارد. تنها اختلاف مشهود بین این دو، مربوط به میزان آرای آقایان ولایتی و جلیلی است که معکوس هم هستند. یعنی در نظرسنجی میدانی آرای آقای ولایتی بالاتر از آقای جلیلی است و در نظرسنجی اینترنتی این مساله برعکس است. این مساله را میتوان ایگونه توضیح داد که طرفداران آقای جلیلی را بیشتر جوانان طیف اصولگرا (محافظه کار) تشکیل میدهند که در اینترنت فعال هستند درحالیکه آقای ولایتی در میان محافظه کاران میانسال در جامعه پایگاه رای بهتری دارد (با در نظرگرفتن حمایت احزاب سنتی راست مانند حزب موتلفه اسلامی از آقای ولایتی).

نتیجه نظرسنجی میدانی در تهران که توسط پایگاه جامع انتخابات گزارش شده است، نشان میدهد که قالیباف رای بالاتری نسبت به دیگر کاندیداها در تهران دارد. نتایج این نظرسنجی و توزیع آرای نامزدهای دیگر تا حدی با نظرسنجی های کشوری همخوانی دارد. اما نتایج اعلام شده توسط خبرگزاری مهر از نظرسنجی در تهران، با نتایج هیچ یک از نظرسنجی های دیگر همخوانی ندارد و بنظر می رسد که کاملا جهت دار (بویژه بنفع قالیباف و جلیلی) است. میزان درصد رای قالیباف در تهران و همچنین جایگاه دوم جلیلی در این نظرسنجی با هیچ یک از نتایج نظرسنجی های دیگری که توسط سایتهای نزدیک به حاکمیت گزارش شده است همخوانی ندارد.

تخمین میزان مشارکت در انتخابات (تا ۱۴ خرداد)

 بدون داشتن نظرسنجی های میدانی و قابل اعتماد، تخمین میزان مشارکت در انتخابات آسان نیست. برای تخمین میزان مشارکت استفاده از نظرسنجی های اینترنتی قابل اتکا نیست چرا که اکثر کسانیکه قصد دارند در انتخابات شرکت نکنند، معمولا پیگیر اخبار نامزدها و یا نظرسنجی های اینترنتی نخواهند بود تا عدم مشارکت خود را در آنجا اعلام کنند. همچنین برای تخمین میزان مشارکت در انتخابات، نظرسنجی تلفنی نیز قابل اعتماد نیست چرا که در شرایط امنیتی ایران، بسیاری نظر واقعی خود را درباره رای دادن یا ندادن پشت تلفن علنی نمی کنند. اما با یک روش دیگر شاید بتوان یک تخمین قابل قبول از میزان مشارکت در انتخابات بدست آورد. در این روش با داشتن تقریبی از پایگاه رای طیفهای مختلف می توان با نمونه گیری از طیفهایی که بیشترین تردید را درباره «رای دادن» یا «رای ندادن» دارند، میزان مشارکت احتمالی را تخمین زد.

در یک مطلب پژوهشی با بررسی آماری ۵ دوره انتخابات ریاست جمهوری در ایران، نشان داده شد که ۴ طیف در میان واجدین مشارکت در انتخابات وجود دارد: ۱ـ حدود ۲۷ درصد پایگاه رای اصلاح طلبان، ۲ـ حدود ۲۳ درصد پایگاه رای محافظه کاران،۳ـ حدود  ۱۵ (تا ۲۰) درصد پایگاه رای تحریمیهای سیاسی، ۴ـ حدود ۱۵ (تا ۲۰) درصد پایگاه رای تحریمیهای اقتصادی است (در مجموع ۸۵ درصد کل واجدین شرایط که معمولا سقف مشارکت در انتخابات است).

از میان این ۴ طیف، طرفداران محافظه کاران همواره رای میدهند چرا که رای دادن را نشانه وفاداری به نظام و تکلیف شرعی خود میدانند. حال اگر بتوان میزان مشارکت پایگاه رای اصلاح طلبان و تحریمیهای سیاسی (یعنی۲۷ درصد + ۱۵ درصد) در انتخابات پیش رو را تخمین زد، میتوانیم تقریبی از میزان مشارکت در انتخابات ۹۲ را بدست آوریم.

برای این منظور  از یک جامعه آماری ۵۰۰ نفره که همگی جزو پایگاه رای اصلاح طلبان یا تحریمیهای سیاسی هستند، نمونه آماری ۱۰۰ نفره (بطور تصادفی) به این پرسش ها پاسخ دادند: آیا در انتخابات ۹۲ رای میدهید/نمیدهید؟ آیا در انتخابات ۸۴ و ۸۸ رای داده اید/نداده اید؟

نتیجه این نمونه آماری در جدول ۳ مشاهده می شود:

نتایج این نمونه آماری، با تقریب بسیار خوبی با نتایج انتخابات ۸۴ همخوانی دارد. در آن سال، پایگاه رای اصلاح طلبان در انتخابات حضور داشتند (۲۷ درصد) اما تحریمیهای سیاسی در آن انتخابات شرکت نکردند. همچنین این نمونه آماری نشان میدهد که در سال ۸۸ علاوه بر پایگاه رای اصلاح طلبان، ۱۲ درصد از تحریمیهای سیاسی نیز مشارکت داشتند که با  میزان مشارکت بالای سال ۸۸ همخوانی دارد. این شواهد نشان میدهد که این نمونه آماری، قابل اعتماد است و میتوان بر مبنای آن میزان مشارکت دو طیف اصلاح طلبان و تحریمیهای سیاسی را در انتخابات ۹۲ تخمین زد. همانطور که در جدول ۳ مشاهده می شود، درصد مشارکت این دو طیف در سال ۹۲ (تا روز ۱۴ خرداد که این نمونه گیری انجام شده است) حدود ۲۰ درصد است که یعنی نه تنها تحریمی های سیاسی در انتخابات پیش رو قصد رای دادن ندارند، بلکه در میان پایگاه رای اصلاح طلبان نیز ۷ درصد کاهش مشارکت دیده می شود. این تخمین با شواهد موجود در عرصه سیاسی ایران همخوانی دارد چرا که بعد از رد صلاحیت نامزد اصلی اصلاح طلبان یعنی هاشمی رفسنجانی، انتخابات پیش رو اولین انتخابات ریاست جمهوری است که در میان اصلاح طلبان درباره رای دادن یا رای ندادن دو صدایی مشهودی به گوش میرسد. صدور بیانیه هایی با محتوای تحریم انتخابات از طرف شورای هماهنگی راه سبز امید و سازمان مجاهدین انقلاب (خارج کشور) که از احزاب اصلی اصلاح طلب بحساب می آید، شاهدی بر این مساله است. 

حال با در نظرگرفتن ۲۰ درصد میزان مشارکت این دو طیف (از مجموع ۴۲ درصد پایگاه رای اصلاح طلبان و تحریمی های سیاسی) و اضافه کردن ۲۳ درصد رای محافظه کاران، به میزان مشارکت ۴۳ درصدی خواهیم رسید. اگر فرض کنیم که از ۱۵ درصد پایگاه رای تحریمیهای اقتصادی نیز تاکنون در خوشبینانه ترین حالت ۱۰ درصد قصد رای دادن داشته باشند، میزان مشارکت تا ۱۰ روز پیش از انتخابات حدود ۵۳ درصد تخمین زده می شود. 

این تخمین تقریبا با میزان مشارکت بدست آمده در نظرسنجی کشوری که توسط شبکه ایران گزارش شده است (یعنی ۵۱.۴ درصد) مطابقت دارد.

جمع بندی

ـ اگر چه نظرسنجی های اینترنتی از دقت زیادی برخوردار نیست و در بهترین حالت میزان آرای افراد تحصیلکرده را نشان میدهد، اما برآیند چندین نظرسنجی مختلف که در سایتهای پرمخاطب انجام پذیرفته است و مقایسه آن با نتایج چند نظرسنجی میدانی، میتواند تصویر کلی از وضعیت توزیع آرا را (۱۰ روز مانده به انتخابات) نشان دهد. تکرار چنین تخمینهای آماری و مقایسه ای میتواند وضعیت میزان مشارکت و میزان آرای نامزدهای مختلف را تا روز انتخابات بتصویر کشد.

ـ نوسان آرای بعضی از نامزدها، تردید بخش زیادی از رای دهندگان درباره انتخاب نهایی شان را نشان می دهد. با میزان آرای نامزدها در شرایط فعلی ـ اگر ائتلافی میان نامزدهای طیف محافظه کار یا طیف میانه رو (اصلاح طلب) شکل نگیرد ـ انتخابات بی تردید به دور دوم کشیده خواهد شد.

ـ تاکنون بخش قابل توجهی از طرفداران اصلاح طلبان و تحریمیهای سیاسی نسبت به مشارکت در انتخابات تردید دارند و قصد رای دادن ندارند. البته بخش قابل توجهی هنوز تصمیم نهایی خود را نگرفته اند و اتفاقات روزهای آینده ـ مانند ائتلاف بین نامزدها، حمایت بعضی شخصیتهای سرشناس، فیلمهای تبلیغاتی نامزدها و نحوه حضورشان در مناظره ها ـ در تصمیم آنها تاثیرگذار خواهد بود.  

پی نوشت:

۱ـ نظرسنجی سایت نظر آخر (قبل از مناظره اول)

۲ـ نظرسنجی سایت قطره

۳ـ نظرسنجی سایت یک رای

۴ـ نظرسنجی سایت جام نیوز

۵ـ نظرسنجی سایت فرارو

۶ـ نظرسنجی سایت انتخاب (قبل از مناظره اول)

۷ـ نظرسنجی سایت عصرنو (قبل از مناظره اول)

۸ـ نظرسنجی سایت نظر آخر (بعد از مناظره اول تا ۱۳ خرداد)

۹ـ نظرسنجی سایت ایسنا

۱۰ـ نظرسنجی سایت صداو سیما (اراده ملی)

۱۱ـ نظرسنجی وبلاگ نظرسنجی

۱۲ـ نظرسنجی سایت انتخاب (بعد از مناظره اول)

۱۳ـ نظرسنجی سایت عصرنو (بعد از مناظره اول)